WARSZTATY EPSILON

W wielu klasach, nawet tych, które długo wspólnie funkcjonują, często nie zakończyła się faza integracji grupy. W takich klasach obserwujemy często niski poziom akceptacji dla różnic indywidualnych, co przekłada się na powstawanie podziałów w klasie. Może to skutkować pojawianiem się odrzucenia uczniów przez grupę.

„Obsadzanie uczniów w roli kozłów ofiarnych” związane jest bardzo często z poziomem lęku w grupie, (jak dzieje się np. w klasach o wysokim poziomie rywalizacji). Ponadto, coraz więcej dzieci przejawia różnego rodzaju zaburzenia rozwojowe, które również mogą powodować ich odrzucanie. Innym powodem odrzucenia mogą być trudności w posługiwaniu się językiem polskim, co często ma miejsce wśród dzieci innej narodowości. 

Ważne jest,  aby dzieci uczyły się że mają prawo się różnić i że w tych różnicach może tkwić siła grupy. Że silna grupa to nie ta, w której wszyscy są tacy sami lecz ta, w której czerpie się siłę z indywidualności.

Dzieci często nie mają możliwości konfrontowania się z emocjami innych i wypowiadania własnych emocji, gdy słyszą od dorosłych „nie przejmuj się” lub też dorośli rozwiązują za nich konflikty grupowe, np. na spotkaniach rodziców z wychowawcą. Warto uczyć dzieci rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych oraz stanów emocjonalnych innych. Pozwala to na naukę rozwiązywania trudnych sytuacji w sposób konstruktywny np. używając komunikatu „Ja”.

W wielu klasach, nawet tych, które długo wspólnie funkcjonują, często nie zakończyła się faza integracji grupy. W takich klasach obserwujemy często niski poziom akceptacji dla różnic indywidualnych, co przekłada się na powstawanie podziałów w grupie. Może to skutkować pojawianiem się odrzucenia uczniów przez klasę. Częsta też jest sytuacja „Obsadzania uczniów w rolach kozłów ofiarnych”. Wynika to często z wysokiego poziomu leku w grupie, (tak dzieje się np. w klasach o wysokim poziomie rywalizacji). Ponadto, coraz więcej dzieci przejawia różnego rodzaju zaburzenia rozwojowe, które również mogą być przyczyną odrzucenia. Ważne, aby dzieci uczyły się o tym, że maja prawo się różnić i że te różnice nie dają nikomu prawa do wyśmiewania i nie powinny powodować ostracyzmu.

Nazwanie sytuacji jako „przemocową” jest pierwszym krokiem do jej zatrzymania. W tym wieku rozwojowym coraz większego znaczenia nabiera oddziaływanie grupy, która stwarza możliwość korekcji zachowania. Dlatego warto wzmacniać pozytywne wartości grupy i uaktywniać światków przemocy, tak aby zatrzymywali sytuacje przemocową poprzez komunikat: „Stop, nie zgadzamy się”.

Dzieci często nie mają możliwości konfrontowania się z emocjami innych i wypowiadania własnych emocji, gdyż słyszą od dorosłych „nie przejmuj się” lub też dorośli rozwiązują za nich konflikty grupowe, np. na spotkaniach rodziców z wychowawcą. Efektem tego staje się nieujawnianie emocji, co często skutkuje podejmowaniem przez dzieci zachowań destrukcyjnych.

Zachowania trudne na terenie szkoły bardzo często są wynikiem nieumiejętności rozwiązywania konfliktów przez uczniów, a także zatrzymania rozwoju grupy na etapie konfliktu. Brak umiejętności współpracy i konflikty pomiędzy uczniami lub uczniami a nauczycielem mogą wpływać na stygmatyzację grupy lub pojedynczych uczniów w rolach „tych trudnych”. Takie osadzenie w roli może wpływać na wzmocnienie negatywnych zachowań. Dostrzeżenie potencjału zmiany w sobie i grupie pozwala na samodzielne wyznaczenie celów lub oczekiwanej zmiany. Określenie celu jako pozytywnej zmiany, daje możliwość spojrzenia na proces zmiany jak na drogę złożoną z etapów, gdzie każdy krok jest sukcesem i motywuje ucznia lub grupę do dalszych działań.

Zachowania agresywne są bardzo często wynikiem nieumiejętności wyrażania złości, a także frustracji w wyniku deprywacji potrzeb psychicznych u dzieci. Bez szerszego spojrzenia na zachowania agresywne tj. analizy czynników wyzwalających te zachowania, reagujemy tylko na efekt (np. pobicie) a nie na przyczyny. Co nie skutkuje zmianą zachowania.

Negatywne wzorce środowiskowe oraz agresja w środkach masowego przekazu skutkują wzrostem zachowań agresywnych u dzieci. Dzieci uczą się poprzez modelowanie i naśladowanie zachowań innych osób. Obserwując agresję u innych – zaczynają postrzegać takie zachowania jako dopuszczalne.

Częsta korelacja miłości i kar (w tym cielesnych) powoduje, że dzieci uczą się, że chcąc osiągnąć jakiś efekt jedynym sposobem jest pokazanie swojej siły i wymuszenie na innych tego czego chcą.

Ignorowanie emocji dzieci i brak zgody na wyrażanie przez nie złości powoduje, że złość zostaje zablokowana a czasem niewielki bodziec wyzwala gwałtowny wybuch.

Brak akceptacji grupy i destrukcyjna struktura grupy wpływa na odrzucenie niektórych uczniów. Wczesnodziecięce odrzucenie powoduje wzrost prawdopodobieństwa występowania zachowań eksternalizacyjnych, w tym agresji wobec innych.

Zbudowanie pozytywnych wzorców grupowych i przyjazna dla wszystkich struktura grupy może być czynnikiem chroniącym dla dzieci i  zmniejszać zachowań agresywne w grupie.

W wielu grupach klasowych tworzą się nieformalne normy dotyczące tego kto jest akceptowany w grupie a kto nie. Akceptacja lub brak akceptacji bardzo często związany jest z takimi obszarami życia młodego człowieka jak wygląd, status materialny, sytuacja rodzinna lub wyniki w nauce. Nieprzewidywalność tworzonej nieformalnej normy bardzo często wywołuje w młodych ludziach uczucie bezsilności i braku możliwości obrony. Bezsilność młodego człowieka może skutkować zachowaniami eksternacyjnymi takimi jak samookaleczenia, próby samobójcze, absencja szkolna. Dlatego warto wzmacniać w młodych ludziach postawy akceptacji i tolerancji wobec siebie nawzajem, a także wprowadzać mechanizmy reagowania na krzywdę innych. Istotna jest tu również rola wychowawcy, który znając nieformalne normy grupowe może podjąć pracę nad ich zmianą, a tym samym budować w młodych ludziach zaufanie do dorosłych i poczucie że w trudnej sytuacji nie pozostają sami.

Jedna z reguł psychologii społecznej podpowiada, że kiedy mamy wątpliwości jak się zachować w danej sytuacji –

z reguły zachowamy się jak większość ludzi, z którymi akurat przebywamy. Wiąże się z to z silną niechęcią do popełnienia błędu oraz obawą, przed byciem „innym”. W przypadku kiedy jesteśmy świadkami przemocy lub agresji i widzimy, że nikt nie reaguje często mamy do czynienia z mechanizmem SPOŁECZNEGO DOWODU SŁUSZNOŚCI – uznajemy, że jest jakiś ważny powód, który decyduje o tym, że nikt nie podejmuje działań, aby przerwać agresywne zachowanie. Do tego dochodzi do tego obawa, że jeśli wejdziemy w drogę agresorowi, sami staniemy się ofiarą.

Mechanizm ten szczególnie silnie działa w sytuacji niepewności (gdy czujemy, że sytuacja nas przerasta, jesteśmy bardziej skłonni “postąpić tak jak inni” i uważać, że to dobrze). Dlatego w czasie warsztatu jasno i konkretnie mówimy uczniom, które zachowania to agresja, które przemoc.

W wielu grupach klasowych tworzy się nieformalna norma dotycząca tego kto jest akceptowany w grupie, a kto nie. Akceptacja lub brak akceptacji bardzo często związany jest z takimi obszarami życia młodego człowieka jak wygląd, status materialny, sytuacja rodzinna lub wyniki w nauce. Nieprzewidywalność tworzonej nieformalnej normy bardzo często wywołuje w młodych ludziach uczucie bezsilności i braku możliwości zmiany ich sytuacji.

To może  zniechęcać do poszukiwania pomocy u innych, w szczególności dorosłych. Poczucie osamotnienia może z kolei prowadzić do zachowań autodestrukcyjnych.