Warsztaty epsilon

Dzieci w młodszym wieku szkolnym dopiero uczą się  rozpoznawać emocje. Nie zawsze są świadome konsekwencji wypowiadanych słów. W wychowaniu dziecka rzadko przykłada się właściwą wagę do znaczenia mentalizacji,  a zaspakajaniu jego materialnych potrzeb często nie towarzyszy dbałość o potrzeby emocjonalne. Skutkuje to mniejszą wrażliwością na innych i niższą zdolnością empatyzowania a także ukrywaniem własnych emocji.

Różnice środowiskowe (np. materialne lub w wartościach wychowawczych rodziców) mogą prowadzić do porównań  pomiędzy dziećmi, a w konsekwencji prowadzić do konfliktów. Skutkiem tego może być wykluczanie niektórych uczniów.

Dzieci uczą się poprzez modelowanie – dlatego tak ważna jest postawa dorosłych, którzy pokazują dzieciom jakimi wartościami powinno się kierować. Nauka pozytywnych komunikatów, które mogą być wspierające w trudnych sytuacjach również odbywa poprzez modelowanie.

W procesie wychowania i rozwoju dzieci często słyszą komunikaty wskazujące te obszary, w których są słabe, które wymagają dalszej nauki i ćwiczeń, natomiast rzadko słyszą komunikaty doceniające to, co już osiągnęły lub doceniające podejmowane wysiłki. Często też dorośli koncentrują się na  osiągnięciach szkolnych, nie zwracając uwagi na sukcesy w innych obszarach takich jak umiejętności społeczne, kompetencje emocjonalne czy wysoki poziom usamodzielnienia. Może to prowadzić do wytworzenia negatywnych przekonań na własny temat i skutkować niskim poziomem poczucia własnej wartości.

Z drugiej strony dorośli silniej i częściej wzmacniają dzieci w sytuacjach, gdy realizują one postawione przez nich cele. Powstaje wtedy „wydumane ego” lub „fałszywe self” – „Jestem tyle wart, za ile mnie pochwalą”.

Aby wspomagać prawidłowy rozwój dziecka, warto wzmacniać różnorodne jego zasoby, a jednocześnie wskazywać słabsze strony, które dzięki posiadanym zasobom może poprawić. Dziecko ma wtedy prawidłową wiedzę o sobie i może budować silne poczucie własnej wartości.

W wielu klasach obecna jest rywalizacja i koncentracja na popełnianych błędach, co często skutkuje odtrącaniem tych uczniów, którzy są słabsi. Może to prowadzić do podejmowania przez uczniów odtrącanych zachowań destrukcyjnych, aby zwrócić na siebie uwagę.

Dzieci często żyją pod presją oczekiwań dorosłych. Często oczekiwania te wiążą się z presją odczuwaną przez dzieci: „bycia najlepszym w jakiejś dziedzinie”. Rzadko docenia się zwykłe, codzienne aktywności dzieci jako źródło sukcesów i satysfakcji. Taka sytuacja obniża wiarę we własne możliwości i może być źródłem stresu  u dzieci.

Wysoki poziom rywalizacji w klasach np. dotyczących osiągnięć sportowych lub naukowych powoduje, że dzieci z mniejszymi zdolnościami budują własny wizerunek jako osób mniej zdolnych i słabych. To może nasilać zachowania negatywne. Należy pamiętać, że przekonania na temat własnej osoby determinują poziom motywacji do działań służących własnemu rozwojowi.

W pracy wychowawczej warto wspierać dzieci w poszukiwaniu mocnych stron i ich własnych zasobów ponieważ to właśnie one pozwalają pokonywać trudności i życiowe wyzwania.

W grupach często słyszy się komunikaty osób dorosłych i dzieci, krytykujące pozytywne mówienie o sobie i innych, jako przejaw chwalenia się i egocentryzmu. Wprowadzenie zwyczaju szczerego komplementowania powoduje jednak, że dzieci lepiej czują się w swojej grupie. Co istotne, ułatwia to na wprowadzenie elementów pracy nad własnymi wadami, odnosząc pracę nad nimi do posiadanych zalet i zasobów (np. twoja cierpliwość może pomóc ci poprawić oceny).

Złość jest często traktowana jako negatywna emocja co tworzy przekonanie, że nie można jej odczuwać, mówić o niej. Dzieci ucząc się poprzez modelowanie obserwują dorosłych, którzy nie mówią o złości lecz pokazują ją poprzez krzyki czy też uderzanie.

Ta sytuacja powoduje, że dzieci nie znają innych sposobów na sygnalizowanie emocji złości, niż bicie czy też dokuczanie.

W sytuacji częstego niezaspokojenia potrzeb psychicznych (bezpieczeństwa, akceptacji, przynależności) pojawia się frustracja, której dzieci nie potrafią inaczej zakomunikować, niż poprzez zachowania nacechowane gniewem czy złością.

Zadaniem nas, dorosłych, jest stwarzać sytuacje, w której dzieci mogą w bezpieczny dla siebie sposób mówić o przyczynach złości i uczyć się nowych konstruktywnych sposobów jej rozładowywania.

Dzieci w środowisku szkolnym nieczęsto otrzymują przyzwolenie na okazywanie emocji. Rzadko również mogą usłyszeć wspierające komunikaty od innych. Coraz więcej działań wobec dzieci zorientowanych jest na rozwijanie indywidualnych zasobów i zdolności, a nie budowanie wspólnoty. Coraz trudniej przychodzi dzieciom radzić sobie z napięciem związanym ze swoim, bądź czyimś smutkiem.

Dostępność wielu teorii dotyczących wychowania dzieci i zadań dorosłego w tym wychowaniu sprawiły, że bardzo często zatarciu uległy granice pomiędzy rolą dorosłego, a rolą dziecka . Brak sztywnej granicy pomiędzy tymi rolami pozwala z jednej strony na upodmiotowienie dziecka w relacji wychowawczej, z drugiej zaś jeśli ten brak sztywności jest źle pojmowany sprawia, że dziecko nie dostrzega żadnej granicy.

Brak granicy pomiędzy rolami dziecka a dorosłego w ich wzajemnej relacji powoduje zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa u dziecka, a także wpływa na  jego zachowanie względem dorosłego. Dzieci w takiej sytuacji bardzo często nie potrafią  się odnaleźć w relacji z dorosłym, gdyż z jednej strony doświadczają sytuacji, że mogą zrobić i powiedzieć dorosłemu „wszystko”, z drugiej zaś za takie samo zachowanie są karane. Taka sytuacja może powodować u dziecka złość  i niezrozumienie, co przekłada się na jego np. zachowania agresywne.

W grupach 4-6 bardzo często pojawiają się konflikty pomiędzy chłopakami a dziewczynami. Warto uczyć dzieci, że te konflikty są naturalne i rozwojowe. Grupy jednopłciowe trzymają się razem tak mniej więcej do 7 klasy szkoły podstawowej. Dlatego nie warto na  siłę integrować chłopców i dziewcząt lecz pracować nad ich przyjazną koegzystencją.

Potrzeby psychiczne dzieci (np. potrzeba akceptacji, przynależności) często są pomijane  na rzecz zaspakajania potrzeb materialnych (posiadania przez dziecko np. wszystkich nowinek technicznych). Warto zwracać uwagę na to, że zaspokojone potrzeby materialne nie zastąpią tego, czego dziecko potrzebuje najbardziej: relacji z osobą dorosłą i rówieśnikami.

Warto dawać dzieciom przestrzeń do wypowiadania własnych potrzeb (my dorośli też tego nie potrafimy) – wypowiedzenie potrzeby zwiększa szanse na jej zaspokojenie np. przez  dorosłych czy rówieśników.

Współcześnie młodzi ludzie żyją w świecie pełnym sprzeczności bez pewnych odpowiedzi. W świecie, gdzie wielkie idee często kompromitują się lub są demaskowane, a prawdy i wiedza, które uzyskujemy od rodziców, szkoły czy społeczeństwa są nieustannie kwestionowane. Wartości prezentowane przez dorosłych często są sprzeczne. Taka sytuacja powoduje zagubienie młodych ludzi. Trudno zapobiegać zachowaniom ryzykownym, gdy młodzi ludzie nie wiedzą jakimi wartościami się kierować.